Ο δευτεροπαθής και τριτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός είναι δύο ιδιαίτερες μορφές υπερπαραθυρεοειδισμού που παρατηρούνται σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Για το λόγο αυτό ο δευτεροπαθής και ο τριτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός χαρακτηρίζονται από κοινού σαν ‘νεφρικός υπερπαραθυρεοειδισμός’. Η διαφοροδιάγνωση του δευτεροπαθούς από τον τριτοπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό βασίζεται στην κατάλληλη κλινική, εργαστηριακή και απεικονιστική διερεύνηση των ασθενών. Πολλοί από τους ασθενείς αυτούς είναι ασυμπτωματικοί και παρουσιάζουν διαταραχές / παθολογικά ευρήματα στον εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο (βλ. Πίνακα). Άλλοι εντούτοις ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν κλινικά συμπτώματα όπως πόνο στα οστά, παθολογικά κατάγματα, κνησμό, νεφρολιθίαση, παγκρεατίτιδα, επασβεστώσεις στα μαλακά μόρια ή στα αγγεία, μεταβολές της νοητικής κατάστασης, ψυχολογικές διαταραχές κλπ.
Η σωστή διαφοροδιάγνωση του δευτεροπαθούς από τον τριτοπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό έχει τεράστια σημασία στην κλινική πράξη για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης που διαφέρει στις δύο αυτές παθήσεις. Ο δευτεροπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός αντιμετωπίζεται κυρίως συντηρητικά. Χειρουργική επέμβαση στον δευτεροπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό θα απαιτηθεί σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των ασθενών [1-2 %]. Αντίθετα ο τριτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός αντιμετωπίζεται κατά βάση χειρουργικά. Η διάχυτη υπερπλασία και των τεσσάρων παραθυρεοειδών είναι το συνηθισμένο εύρημα στο υπερηχογράφημα τραχήλου. Αντίθετα, το σπινθηρογράφημα δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στους ασθενείς αυτούς.